Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Poznański, 2022, 752 s., format B5, ISBN 978-83-7133-963-9, cena 149,10 zł

Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Poznański jest efektem realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Na całość publikacji składa się sześć części, każda z nich dotyczy jednego z sześciu uniwersytetów, które funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym. Były to: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Poznański i Katolicki Uniwersytet Lubelski. Pięć pierwszych uniwersytetów było uczelniami państwowymi, szósty funkcjonował jako placówka prywatna. W większości były to uniwersytety o dużych tradycjach, najstarszy z nich, UJ, powstał w 1364 r. Utworzony w 1919 r. Uniwersytet Poznański był ukoronowaniem czterystuletnich starań o zorganizowanie samodzielnego polskiego uniwersytetu w Poznaniu. W środowisku elit Wielkopolski myśl o powołaniu uczelni o charakterze uniwersyteckim stale powracała przez cały ten okres. Pierwszą jej emanacją była powstała w 1519 r. Akademia Lubrańskiego.

W każdej części Słownika znalazły się biogramy profesorów, którzy na danej uczelni kierowali katedrami. Wiązało się to z ich równoczesną nominacją na profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Łącznie w publikacji zamieszczono 953 biogramy, w części dotyczącej UP jest to 159 biogramów. W każdej części Słownika znajduje się obszerny wstęp. Zadaniem wstępu jest wyjaśnienie zasad, na jakich zostały skonstruowane biogramy, także wprowadzenie czytelnika w skomplikowaną materię funkcjonowania międzywojennych uniwersytetów i miejsca w nich kierujących katedrami profesorów. Ostatnia z części wstępu zawiera analizę danych zaczerpniętych z biogramów znajdujących się w danym tomie, co ma pokazać możliwości, jakie daje Słownik w dalszych badaniach nad kadrą akademicką. Ten fragment ma także pozwolić czytelnikowi na spojrzenie na pojedynczych profesorów jako na część większej zbiorowości.

Słownik zawiera szczegółowe (wcześniej często zupełnie nieznane) informacje życiorysowe. Dotyczą one głównie drogi naukowej i zawodowej profesorów, w biogramach czytelnik znajdzie jednak również liczne informacje odnoszące się do innych obszarów życia, w tym rodziny bohaterów publikacji. W nagłówku każdego biogramu umieszczono zapis informujący o katedrze kierowanej przez danego profesora, także o nazwie wydziału, w ramach którego katedra funkcjonowała. Biogramy we wszystkich częściach Słownika opierają się na identycznym schemacie. Składa się on z 16 punktów, w każdym z nich został podjęty oddzielny wątek z życiorysu profesorów. Bezpośrednio pod każdym biogramem znajduje się informacja o źródłach i literaturze przedmiotu dotyczących danej osoby. Umieszczono tu tylko wybrane najważniejsze wykorzystane pozycje. Zdecydowana większość biogramów powstała na bazie źródeł archiwalnych, stąd ich zdecydowana przewaga w wykazach. Autorzy w szerokim zakresie korzystali zarówno z archiwów krajowych (szczególnie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Wojskowego, archiwów uczelni funkcjonujących w okresie międzywojennych, archiwów uczelni powstałych po II wojnie światowej, Archiwum Polskiej Akademii Nauk), jak i z archiwów zagranicznych (szczególnie ukraińskich, litewskich, austriackich, niemieckich i włoskich).

Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, 2022, 700 s., format B5, ISBN 978-83-7133-965-3, cena 138,60 zł

Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie jest efektem realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Na całość publikacji składa się sześć części, każda z nich dotyczy jednego z sześciu uniwersytetów, które funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym. Były to: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Poznański i Katolicki Uniwersytet Lubelski. Pięć pierwszych uniwersytetów było uczelniami państwowymi, szósty funkcjonował jako placówka prywatna. W większości były to uniwersytety o dużych tradycjach, najstarszy z nich, UJ, powstał w 1364 r. W przypadku uczelni wileńskiej za datę jej powstania uważa się rok 1579.

W każdej części Słownika znalazły się biogramy profesorów, którzy na danej uczelni kierowali katedrami. Wiązało się to z ich równoczesną nominacją na profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Łącznie w publikacji zamieszczono 953 biogramy, w części dotyczącej USB jest to 149 biogramów. W każdej części Słownika znajduje się obszerny wstęp. Zadaniem wstępu jest wyjaśnienie zasad, na jakich zostały skonstruowane biogramy, także wprowadzenie czytelnika w skomplikowaną materię funkcjonowania międzywojennych uniwersytetów i miejsca w nich kierujących katedrami profesorów. Ostatnia z części wstępu zawiera analizę danych zaczerpniętych z biogramów znajdujących się w danym tomie, co ma pokazać możliwości, jakie daje Słownik w dalszych badaniach nad kadrą akademicką. Ten fragment ma także pozwolić czytelnikowi na spojrzenie na pojedynczych profesorów jako na część większej zbiorowości.

Słownik zawiera szczegółowe (wcześniej często zupełnie nieznane) informacje życiorysowe. Dotyczą one głównie drogi naukowej i zawodowej profesorów, w biogramach czytelnik znajdzie jednak również liczne informacje odnoszące się do innych obszarów życia, w tym rodziny bohaterów publikacji. W nagłówku każdego biogramu umieszczono zapis informujący o katedrze kierowanej przez danego profesora, także o nazwie wydziału, w ramach którego katedra funkcjonowała. Biogramy we wszystkich częściach Słownika opierają się na identycznym schemacie. Składa się on z 16 punktów, w każdym z nich został podjęty oddzielny wątek z życiorysu profesorów. Bezpośrednio pod każdym biogramem znajduje się informacja o źródłach i literaturze przedmiotu dotyczących danej osoby. Umieszczono tu tylko wybrane najważniejsze wykorzystane pozycje. Zdecydowana większość biogramów powstała na bazie źródeł archiwalnych, stąd ich zdecydowana przewaga w wykazach. Autorzy w szerokim zakresie korzystali zarówno z archiwów krajowych (szczególnie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Wojskowego, archiwów uczelni funkcjonujących w okresie międzywojennych, archiwów uczelni powstałych po II wojnie światowej, Archiwum Polskiej Akademii Nauk), jak i z archiwów zagranicznych (szczególnie ukraińskich, litewskich, austriackich, niemieckich i włoskich).

Anita Młynarczyk-Tomczyk, „Wielka lekcja historii”. Prezentacja Tysiąclecia Polski poprzez wystawy w latach 1960–1966/67, 2022, 340 s., format B5, ISBN 978-83-7133-937-0, cena  67,20 zł

Ukazana w książce: „Wielka lekcja historii”. Prezentacja Tysiąclecia Polski poprzez wystawy w latach 1960-1966/67, „Wielka lekcja historii” to nie tylko historia obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego (1960-1966/67), ale także historia rozwoju polskiej kultury  historycznej odniesiona  do twórczego potencjału ludzkiego i instytucjonalnego zaplecza,  dzięki któremu możliwe stało się umasowienie i popularyzacja wiedzy historycznej, na  niespotykaną dotąd skalę i często na dobrym poziomie. Należy jednak pamiętać, iż sukces modernizacyjny polskich instytucji kultury historycznej osiągnięty w okresie obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego miał swoją, ciemną stronę. Ogólnonarodowe uroczystości niosły bowiem ogromny ładunek perswazyjny, służący kształtowaniu socjalistycznej świadomości i pamięci historycznej, zgodnie z wytycznymi władzy.

W związku z Tysiącleciem Państwa Polskiego archeolodzy i historycy rozpoczęli, nie bez cesji na rzecz PZPR, szeroką akcję upowszechniającą, w której wykorzystali niemal wszystkie środki stojące do ich dyspozycji. Ogromną rolę w tym zakresie spełniły wystawy, jako forma przekazu historycznego. Nie bez powodu ekspozycje stały się dominujące w działalności muzeów, archiwów, a nawet bibliotek. Wystawy stanowiły i nadal stanowią ważny przekaźnik wiedzy, a dodatkowo każdy utwór wystawowy, bez względu na swoją treść, łączy w sobie elementy architektoniczne, plastyczne i językowe. Dlatego ekspozycje, jako forma przekazu, świetnie spełniały się i nadal spełniają się w roli, dostępnego dla wszystkich, środka popularyzacji historii, narzędzia popularyzacji myśli naukowej i skutecznego środka kształtowania świadomości społecznej. Nic więc dziwnego, że wszystkie punkty obchodów milenijnych: 1000. rocznica wstąpienia Polski na widownię dziejową; 550. rocznica bitwy pod Grunwaldem; rocznice związane z walką naro­dowo-wyzwoleńczą narodu polskiego, ze szczególnym uwzględnieniem powstania styczniowego; 600. lecie Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz 20. lecie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, znalazły odzwierciedlenie na wystawach. Popularne też były wystawy retrospektywne, obejmujące swym zakresie 1000-letnie dzieje narodu i państwa polskiego. Wystawy milenijne charakteryzowały się wysokim poziomem merytorycznym i dydaktycznym, ale też silnym obciążeniem ideowym, zwłaszcza te dotyczące współczesności.

Andrzej Kominek red., Mój świat jest pierwszy i jedyny. Studia językoznawcze poświęcone Wiesławowi Myśliwskiemu w 90. rocznicę urodzin, 2022, 160 s., format B5, ISBN 978-83-7133-970-7, cena  27,30 zł

Niniejsza publikacja ukazała się z okazji 90. urodzin Wiesława Myśliwskiego, które pisarz obchodzi w tym roku. Tytułowa dewiza „Mój świat jest pierwszy i jedyny” została przejęta przez samego pisarza od Ludwiga Wittgensteina, filozofa, który wywarł ogromny wpływ na Jego pojmowanie świata.

Prezentowany zbiór zawiera pięć artykułów językoznawczych. W pierwszym z nich Agnieszka Rosińska-Mamej nakreśla wizję tożsamości człowieka (przede wszystkim człowieka starego), która wyłania się z kart powieści Ucho Igielne Wiesława Myśliwskiego. Aleksandra Kasprzyk w drugim artykule niniejszego tomu zajmuje się odtworzeniem cech charakterystycznych dla metaforycznego sposobu konceptualizacji zapamiętanych osób w powieściach Wiesława Myśliwskiego. W artykule trzecim z kolei Andrzej Kominek sięga do repertuaru zasłyszanych przez Myśliwskiego opowieści, odnajdując wśród nich historię o niejakim Kaziuniu, umieszczoną w powieści Widnokrąg. Czwarty w kolejności tekst dotyczy przyjrzeniu się przez Aleksandrę Kasprzyk obrazowi ciała kobiety, a ściślej mówiąc, porównaniu trzech różnych rodzajów pamięci o ciele kobiety na przykładzie narracji bohatera Ostatniego rozdania Wiesława Myśliwskiego: artystycznego, seksualno-estetycznego i romantycznego. W ostatnim, piątym tekście Aleksandra Ciarkowska przybliża wybrane zagadnienia z zakresu językowej kreacji Jakuba – głównego bohatera, a zarazem narratora powieści Pałac.

Studia zawarte w tym tomie stanowią nowość z tego względu, że są ujęciami językoznawczymi, a łączą je wybrane słowa Ludwiga Wittgensteina, gdyż przebogata twórczość Myśliwskiego wymaga ciągle nowego i wieloaspektowego przyglądania się jej.

Szymon Kazusek,  Spław wiślany w drugiej połowie XVIII wieku (do 1772 roku). Część 1: Charakterystyka spławu wiślanego, 2022, 938 s.,  format B5, ISBN 978-83-7133-957-8, cena 155,40 zł

W dwuczęściowej monografii w sposób szczególny przybliżony został spław wiślany w latach 1764–1766 (cz. 2, Statystyka spławu wiślanego, Kielce 2016). W pierwszej części publikacji omówiono warunki naturalne spławu, np. stany wody, zmiany sedymentacyjne w korycie Wisły czy warunki pogodowe; polityczne i prawne aspekty spławu wiślanego, m.in. sytuację wewnętrzną w kraju i wpływ krajów ościennych, stanowisko sejmikującej szlachty wobec spławu na Wiśle i jej dopływach oraz ustawodawstwo sejmu polskiego w tym zakresie; organizację spławu wiślanego i jego koszty; strukturę towarów stanowiących przedmiot spławu; uczestników handlu spławnego, od monarchy i jego dworu, przez szlachtę i magnaterię, mieszczaństwo, duchowieństwo, liczne zgromadzenia zakonne, Żydów, po ludność wiejską.

Opublikowana w 2016 roku część druga książki zawiera szczegółowe zestawienia tabelaryczne, które przedstawiają statystykę spławu wiślanego.

Monika Bator wstęp i oprac., „Z życia ekranu”. Piśmiennictwo filmowe Stefanii Heymanowej na łamach czasopisma „Bluszcz” w latach 1928-1939, 2022, 634 s., ISBN 978-83-7133-962-2, cena 105,00 zł

Niniejszy tom zatytułowany „Z życia ekranu”. Piśmiennictwo filmowe Stefanii Heymanowej na łamach czasopisma „Bluszcz” w latach 1928-1939 jest opracowanym edytorsko zbiorem wszystkich recenzji filmowych autorstwa tej publicystki pierwotnie drukowanych we wspominanym tygodniku społeczno-literackim.

Stefania Zofia Heymanowa-Majewska, z d. Lauterbach (1890–1965) to pisarka, tłumaczka, jedna z pionierek przedwojennej publicystyki filmowej. Była nietuzinkową recenzentką i krytyczką, zarówno w okresie przedwojennym (w Warszawie), jak i powojennym (w Kielcach). Pisała wnikliwe sprawozdania z bieżącego repertuaru kinowego, ale poruszała też w swoich tekstach bardziej ogólne zagadnienia, dotyczące m.in. gwiazdorstwa filmowego, ewoluowania języka filmu, adaptacji, edukacji filmowej czy publiczności kinowej. W międzywojniu była stałą recenzentką dwóch czasopism: „Bluszczu” – pisma tygodniowego ilustrowanego dla kobiet, oraz tygodnika ilustrowanego „Kino”.

Recenzje Heymanowej zostały w niniejszym tomie umieszczone chronologicznie i opatrzone przypisami. Poprzedza je szkic krytyczny, który jest intelektualną biografią tej nietuzinkowej postaci, a ponadto, metodologicznym przewodnikiem po dalszej części publikacji.

Mariusz Nowak,  Umiarkowany konserwatysta wobec XIX-wiecznych przemian socjopolitycznych w Europie Zachodniej w świetle piśmiennictwa Henryka Lisickiego, 2022, 460 s.,  format B5, ISBN 978-83-7133-969-1, cena 76,65 zł

Przedmiotem rozprawy jest prezentacja poglądów przedstawiciela krakowskich konserwatystów – publicysty Henryka Lisickiego (1839–1899) wobec procesu przemian społeczno-politycznych w Europie Zachodniej dokonujących się w ciągu XIX w. Praca obejmuje kluczowe zagadnienie będące obiektem jego refleksji, tj. źródeł wskazanych przeobrażeń, identyfikując je w upowszechnieniu republikańskiego dziedzictwa rewolucji francuskiej 1789 r. Było ono punktem wyjścia do określenia kierunku przemian ustrojowych w krajach zachodnich. Z pozycji umiarkowanie konserwatywnych Lisicki wskazywał na nieuchronność przemian demokratycznych monarchii Okcydentu; w swych rozważaniach, opierając się na przykładzie współczesnej mu niestabilnej sytuacji wewnętrznej Francji, wskazywał, że optymalnym modelem społeczno-politycznym była dla Zachodu monarchia konstytucyjna. Dla Lisickiego – podobnie jak dla reprezentowanego przez niego środowiska krakowskich zachowawców – uosobieniem tego było państwo angielskie doby królowej Wiktorii.