21 kwietnia zmarł Papież Franciszek. Sylwetkę Papieża Franciszka w kontekście nauki i młodzieży przedstawia ks. prof. dr hab. Rafał Dudała z Instytutu Stosunków Międzynarodowych i Polityk Publicznych UJK, duszpasterz akademicki.
Papież Franciszek (Jorge Mario Bergoglio), choć formalnie nie posiadał stopni naukowych, na każdym etapie swojej posługi pozostawał wrażliwy i otwarty na wyzwania, jakie niosą ze sobą praca akademicka i badania naukowe.
Jorge Mario był synem włoskich migrantów – księgowego, którego rodzina zmuszona była uciekać przed faszystowskimi rządami oraz urodzonej w Buenos Aires gospodyni domowej. We wczesnych latach swojego życia kształcił się na przedmieściach argentyńskiej stolicy w szkole salezjanów oraz w szkole przemysłowej, gdzie uzyskał dyplom technika chemika. Po wstąpieniu do zakonu jezuitów w latach 1958-1970 kontynuował naukę: studiował nauki humanistyczne, literaturę, psychologię, teologię; obronił licencjat z filozofii. W tym czasie był także nauczycielem literatury i psychologii. Edukację uzupełniał także w Niemczech (Frankfurt nad Menem) oraz w Instytucie ‘El Salvador’ w Córdobie (Argentyna). Dwukrotnie pełnił funkcję rektora Colegio Máximo de San José w San Miguel.
O papieskim rozumieniu misji uniwersytetu i wynikających z niej zadań dla studentów i wykładowców mowa jest w szeregu dokumentów, przemówień i spotkań z przedstawicielami świata nauki. W perspektywie zakończonego pontyfikatu namysłu domagają się choćby trzy z nich, uniwersalne i ponadczasowe w swoim przesłaniu.
Na zakończenie pielgrzymki do Japonii papież odwiedził Uniwersytet Sophia w Tokio (26 listopada 2019). Ufundowana przez jezuitów uczelnia to dziś jeden z najprężniej działających ośrodków akademickich w Japonii. Podczas przemówienia Franciszek przypomniał, że uniwersytet „powinien być nie tylko ośrodkiem formacji intelektualnej, ale także miejscem, w którym może kształtować się lepsze społeczeństwo i nadzieja na przyszłość”. Upomniał się także o prawa osób zmarginalizowanych, które „mogą być twórczo zaangażowane i włączone do procesu uniwersyteckiego”. Uniwersytet ten od początku swego istnienia wyróżniał się złożoną tożsamością – humanistyczną, chrześcijańską i międzynarodową. Pracowali tu profesorowie pochodzący z różnych krajów, nierzadko pozostający ze sobą w konflikcie: „Jednak wszystkich łączyło pragnienie, aby dać młodzieży japońskiej to, co najlepsze” – zaznaczył papież. Odwołując się do tradycji ignacjańskiej zauważył, że powinna ona pobudzać do tworzenia atmosfery sprzyjającej refleksji i rozeznaniu. Podsumował odważnym stwierdzeniem, że żaden student tego uniwersytetu nie powinien ukończyć studiów, jeśli nie nauczy się „odpowiedzialnie wybierać tego, co według sumienia uzna za najlepsze. Obyście w każdej sytuacji interesowali się tym, co w waszym zachowaniu jest słuszne i ludzkie, uczciwe i odpowiedzialne”.
Przy okazji Światowych Dni Młodzieży Franciszek spotkał się z młodzieżą akademicką na Portugalskim Uniwersytecie Katolickim w Lizbonie (3 sierpnia 2023). W przemówieniu, nawiązując do figury pielgrzyma, ukazywał właściwy charakter (i cel) edukacji: to nie tylko zdobywanie wiedzy, ale podróż i konfrontacja z wielkimi pytaniami, które nie mają prostych lub natychmiastowych odpowiedzi. W tym trudzie niezbędne są pasja i aspiracje: „Zastąp lęk marzeniami. Nie bądź zarządcą lęków, lecz przedsiębiorcą marzeń!” Przy tej okazji Franciszek upomniał się o szereg istotnych społecznie kwestii, bezpośrednio dotyczących także życia akademickiego: zmiany w systemie edukacji w kierunku dostępności i demokratyczności (przezwyciężyć „obecny elitarny i niesprawiedliwy system świata, w którym wykształcenie wyższe pozostaje przywilejem dla nielicznych”), równość płci i konieczność pełnego zaangażowania kobiet w życie społeczne („Wkład kobiet jest niezbędny”) oraz odpowiedzialność za przyszłość planety („Nie zapominajcie, że potrzebujemy integralnej ekologii, musimy słuchać cierpienia planety wraz z cierpieniem ubogich”).
W ramach wizyty apostolskiej w Belgii Franciszek odwiedził Katolicki Uniwersytet w Louvain-la-Neuve (28 września 2024). Podczas przemówienia do wykładowców akademickich przypomniał o pierwszym zadaniu uniwersytetu: oferowanie formacji integralnej, aby ludzie otrzymywali narzędzia potrzebne do interpretowania teraźniejszości i planowania przyszłości. Wielką misją uniwersytetu jest „poszerzanie granic i stawanie się otwartą przestrzenią dla człowieka i społeczeństwa”. Za niezwykle ważną uznał formację kulturalną, która jednak nie jest celem samym w sobie, a uniwersytety nie mogą się narazić na to, by stały się „katedrami na pustyni”. „Dlatego uniwersytet rodzi kulturę, generuje idee, ale przede wszystkim promuje pasję poszukiwania prawdy w służbie ludzkiego postępu”. Zadaniem wykładowców zaś jest to, by „poszerzali granice wiedzy!”: „Nie chodzi o mnożenie pojęć i teorii, ale o to, by edukacja akademicka i kulturalna stała się przestrzenią żywą, rozumiejącą życie i przemawiającą do życia”.
Nie zabrakło także głosu Franciszka w kwestiach bieżących – istotnych w przestrzeni podejmowanych badań naukowych. Papież potwierdził niesprzeczność ewolucji natury z pojęciem stworzenia (Przemówienie do członków Papieskiej Akademii Nauk, 27 października 2014); wyraził życzenie utworzenia publicznej platformy interesu publicznego w dziedzinie sztucznej inteligencji (Przesłanie na międzynarodowy szczyt nt. sztucznej inteligencji w Paryżu, 11 lutego 2025); przeciwstawiał się zaprzeczaniu, ukrywaniu, maskowaniu czy relatywizowaniu oznak zmian klimatycznych (encyklika Laudato si, 2015; adhortacja Laudate Deum, 2023). Tyleż prawdziwie, co prowokująco – w świetle zakończonego właśnie pontyfikatu – brzmią słowa jednego z bohaterów opowiadania Franza Kafki, które papież Franciszek przywołał w przemówieniu z okazji jubileuszu Uniwersytetu w Louvain-la-Neuve: „Tylko dlatego nie zajmuje się pan prawdą, iż wymaga ona zbytniego wysiłku”.
Fot. Filippo Monteforte / AP