'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
Grażyna Legutko, Od metafizyki do egzystencji. Wokół tematów i postaci literatury polskiej przełomu XIX i XX wieku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce 2014 (monografia, ss. 423), bibliogr. s. 409-412. Indeks.
ISBN 978-83-61982-93-7
Publikacja Od metafizyki do egzystencji. Wokół tematów i postaci literatury polskiej końca XIX i początku XX wieku adresowana jest do odbiorców interesujących się literaturą Młodej Polski i schyłkowej fazy pozytywizmu. Tematyka szkiców, zgromadzonych w monografii - obejmująca kwestie sytuujące się zarówno na styku literatury, estetyki, historii, jak i szeroko pojętej refleksji kulturoznawczo-socjologicznej - rozpięta jest między dwoma biegunami, które w sztuce Młodej Polski miały silne i rozległe oddziaływanie, a jednocześnie stanowiły komplementarne, wzajemnie warunkujące się jakości. Biegun metafizyczny, zorientowany estetycznie, reprezentuje w niej twórczość Zenona Przesmyckiego, Jerzego Żuławskiego, Stanisława Przybyszewskiego, Antoniego Langego i Stanisława Lacka. Biegun egzystencjalny, zorientowany etycznie, buntowniczy i rewolucyjny - pisarstwo Stefana Żeromskiego, Wacława Sieroszewskiego, Gustawa Daniłowskiego i Andrzeja Struga.
Książka składa się z trzech części. Dominantą tematyczną pierwszej jest sfera szeroko rozumianej metafizyki i estetyki. Z problematyką metafizyczną integralnie związane są: tajemnice ontologiczne i eschatologiczne, zjawisko przemijania i dojrzewanie do transcendencji, a przede wszystkim doświadczenie graniczne człowieka, jakim jest śmierć. Jej oryginalne interpretacje literackie stanowią przedmiot namysłu trzech pierwszych rozpraw, dotyczących kolejno: "wrażeń z podróży", reportaży i zbeletryzowanych wspomnień Marii Konopnickiej, erudycyjnej poezji Langego oraz wiersza Stanisława Koraba-Brzozowskiego Powinowactwo cieni i kwiatów o zmierzchu. Szkice skupione na kwestiach estetycznych omawiają działalność krytycznoliteracką wybitnych młodopolan (Żuławskiego, Miriama, Langego, Weyssenhoffa i Lacka), związaną z europeizacją kultury młodopolskiej, popularyzacją hasła sztuka dla sztuki i rozmaicie ocenianą koncepcją sztuki symbolistycznej.
W drugiej części pracy, koncentrującej się na młodopolskich mitach i mityzacjach, szczegółowemu oglądowi poddane zostały: mit Androgyne (w prozie Przybyszewskiego, Daniłowskiego i Mniszkówny), wieloznaczna postać Marii Magdaleny, uwikłanej równocześnie w sferę sacrum i profanum, figury wyemancypowanych kobiet (prostytutki w Dziejach grzechu Żeromskiego, upadłej aktorki w Komediantce Reymonta, zbuntowanej gejszy w Ol-soni kisań Sieroszewskiego i rewolucjonistki w Oziminie Berenta). Ponadto czytelnik znajdzie w tej części książki artykuły interpretujące topos "tańczącego niewolnika" (na przykładzie noweli Sieroszewskiego Sclavus saltans i wiersza Konopnickiej pod tym samym tytułem) oraz wątki rewolucyjno-niepodległościowe, odsłaniające relacje literatury i polityki historycznej w młodopolskich dramatach (Sułkowskim i Ponad śnieg bielszym się stanę… Żeromskiego; Bolszewikach i Zamachu Sieroszewskiego).
Trzecia część monografii poświęcona jest biografistyce literackiej i łączącym się z nią w sposób naturalny zagadnieniom egzystencjalnym. Hermeneutyka tekstów wspomagana jest tu spojrzeniem personalistycznym. W nowoczesny typ biografistyki literackiej, rozumianej jako szczególny rodzaj "życiotwórczości", wpisuje się Wacław Berent ze swoimi Opowieściami biograficznymi, zaś odmianę biografii aspektowej, oddającej głos Ľródłom (epistolografii, pamiętnikom, wspomnieniom, publicystyce itd.), reprezentują szkice o: Zygmuncie Sarneckim jako redaktorze krakowskiego "¦wiata"; Zygmuncie Wasilewskim - bibliotekarzu w Muzeum Narodowym Polskim w Raperswilu; Antonim Szandlerowskim - księdzu uwikłanym w nieszczęśliwą miłość do mężatki oraz Wacławie Sieroszewskim - działaczu i twórcy z "rodu niepokornych". Z biografistyką literacką współbrzmią w ostatniej części pracy rozmaite problemy egzystencjalne, poruszane w esejach przybliżających wojaże zagraniczne Sieroszewskiego, obrazy ulic w prozie Struga oraz kwestię żydowską w póĽnej twórczości Orzeszkowej i Konopnickiej.
Wykaz publikacji - POWRÓT
''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
